به بهانه هفته کتاب:

این نکته را هم نا گفته نگذاریم که یکی از دلایل توفیق گذشتگان در خلق آثار شاهکار این بوده است که اساساً پدیده ای به نام حق التالیف وجود نداشت. در نتیجه، کسی به ارتزاق از راه تالیف نمی اندیشید. نه کتابی به انگیزه تامین معاش نگاشته می شد و نه کسی دغدغه آن را داشت که بیشتر و سریعتر بنویسد تا بهره بیشتری نصیبش گردد.
به هر حال، ژورنالیسم و کتابهای نان و آبدانی از پدیده های جدید و زیانهای عارضی بر حق التألیف است و از آفات خلق کتابهای شاهکار و کار آمد.
(دراینجا باید تنها از چند عده کم شمار که آقای اسفندیاری در متن کتاب به ایشان اشاره ای نداشته اند و در گذشته از سر ترس یا بخاطر رسیدن به جا و مقام یا گرفتن حیله و پول چیزی می نوشته یا می سروده اند را از قلم نیاندازیم.
این عده هم یا ثناگویان دربار و چاکران حَضَرات بالانشین بوده اند و یا جزو مورخینی بوده اند که صرفاً به قول و نظر و فعل حاکمان و سلطه گران توجه و اقبال داشته اند.
اما باقی نویسندگان گذشته همه یا اکثراً از سر درد و رنج و سوز و اشتیاق به علم و حیرانی در دریای معرفت سخن گفته و دُرها سفته اند که تا قرنها و همیشه تاریخ بر تارک اندیشه های بشری درخشیده و می درخشند.  
دلایلی با آمار
گفتیم که امروزه ما نسبت به گذشتگان در خلق آثار شاهکار، زار ونزار هستیم. سپس برای کمبود کتابهای شاهکار در کارنامه تالیفات عصر حاضر، خاصه با عنایت به تسهیلات و امکانات موجود، سه علت بر شمردیم:
1-تلقی غلط از نویسنده پُرکار،2-توجه به کمیت به جای کیفیت 3-و ارتزاق از راه تالیف. حال به دفع یک شُبهه مقدر می پردازیم و آن، اینکه ممکن است کسی مدعی شود که امروزه ما نسبت به گذشتگان در خلق آثار شاهکار، خیلی هم دست بالا را داریم و آنها از ما بسیار فرودست تر هستند.
برای رفع این اشکال، آمار بهترین راهنمای ماست. می توان با نشان دادن کمیت کتابهایی که در گذشته نوشته شده با تعدادی که امروزه منتشر می شود، معلوم کرد که در گذشته از میان چند کتاب، یک کتاب شاهکار وجود داشته وامروزه چطور.
گفتنی است شمار کتابهایی که فقط از سال 1950 تا 1970 مقارن با 1329 تا 1349 هجری شمسی در جهان منتشر شده، بیشتر از کلیه کتابهایی است که قبل از 1950 و در طی قرنهای متوالی در سراسر جهان منتشر شده است.( دایره المعارف دانشمندان علم و صنعت از آیزاک آسیموف دقیقاً معلوم نیست آماری را که آسیموف نقل می کند فقط مربوط به کتابهای علمی است یا مطلق کتابها؛ یعنی کتابهای علمی و فلسفی ودینی و ادبی)
مضافاً اینکه تعداد کتابهای منتشر شده در سال 1970 مقارن با 1349 هجری شمسی نزدیک به سه برابر کتابهای منتشر شده در سال 1950 در سراسر جهان است. این را نیز اضافه کنیم که نشر کتاب از سال 1970 به این سو، با سرعت هر چه بیشتری ادامه دارد.
کوتاه سخن اینکه امروزه شعار(منتشر کن یا بمیر) به منزله قانون اساسی دانشگاهها و موسسه های آموزشی و پژوهشی در آمده است.
حال با توجه به تعداد سر سام آور کتابهایی که امروزه منشر می شود، با آن مقدار معدودی که در گذشته نوشته می شد، قضاوت را به عهده خواننده می گذاریم که امروزه از میان چند صد هزار یا چند میلیون کتاب، یک اثر شاهکار خلق می شود و در گذشته از میان چند هزار کتاب، یک اثر شاهکار خلق می شد.
پس تردیدی نیست که بگوئیم امروزه ما نسبت به گذشتگان در خلق آثار شاهکار، بسی فرودست هستیم.
ادامه دارد...
 

به کوشش: امیر عباس امینی