نمایش خبر

کمبود آب، معضلات و مشکلات آن و راه های مقابله

رضیه زارع پور| آب یكی از اركان اصلی حیات بشری است بطوری كه حیات بدون آن برای موجوات زنده به هیچ وجه قابل تصور نیست. اگر چه كل میزان آب جهان ثابت است، اما توزیع نامناسب آن در سطح جهان و از همه مهمتر فقدان آب سالم در بسیاری از نقاط جهان نگرانی های زیادی را پیش روی بشرقرار داده است.

حدود 70 درصد از سطح زمین را آب فرا گرفته است، ولی متأسفانه بحران آب در بسیاری از كشورهای جهان از جمله كشورهای كمربند خشك زمین مثل ایران، به عنوان یكی از دغدغه های اصل فراروی آینده این جوامع خواهد بود . نمایه های این بحران امروزه به ویژه در شرایط خشكسالی به خوبی نمایان می باشد .

بطور كلی در نقاط مختلف كشور كاهش منابع آبی مناسب و نیاز روز افزون بخش های مختلف به آب را می توان از اثرات این بحران دانست .

کمبود آب شامل تنش آب، کم آبی و بحران آب است. مفهوم تنش آب نسبتاً جدید است. تنش آب مشکل در یافتن منابع آب شیرین برای استفاده است، که علت آن تخلیه منابع است. بحران آب وضعیتی است که در آن آب قابل آشامیدن و غیر آلوده در یک منطقه کمتر از تقاضای آن است.

تنش آب

پنجاه سال پیش، زمانی که جمعیت در این سیاره از نیم جمعیت کنونی آن کمتر بود، درک مشترک این بود که آب یک منبع بی‌نهایت است. مردم مانند امروز ثروتمند نبودند، کمتر کالری مصرف می‌کردند و گوشت کمتری می‌خوردند، بنابراین آب کمتری برای تولید مواد غذایی نیاز بود. آنها به یک سوم حجم آبی که ما در حال حاضر از رودخانه برداشت می‌کنیم نیاز داشتند. امروز، رقابت برای منابع آب بسیار شدید تر است. دلیل این است که در حال حاضر بیش از هفت میلیارد نفر بر روی زمین وجود دارند، مصرف گوشت و سبزیجات و آب در حال زیاد شدن است و رقابت برای آب در بخشهای صنعتی، شهری و سوخت‌های زیستی بیشتر شده است.

بحران آب

هنگامی که به اندازه کافی آب آشامیدنی مورد نیاز وجود ندارد، خطر بحران آب حس می‌شود. با توجه به اینکه این مسئله یک نگرانی جهانی است، سازمان ملل متحد و دیگر سازمان‌های جهانی مناطق گوناگونی را، مناطق دچار بحران آب در نظر می‌گیرند. دیگر سازمانها مانند سازمان غذا و کشاورزی، استدلال می‌کنند که هیچ بحران آبی در این مکان‌ها وجود ندارد، اما باید گامهایی برای جلوگیری از بروز چنین بحرانی برداشته شود.

بحران آب در ایران و راهکارهای برون رفت

طبق پیش بینی‌های جهانی سال ۱۴۰۰ سرانه آب به کمتر از ۱۴۰۰ مترمکعب برای هر فرد در سال خواهد رسید و این به معنی ورود به بحران آبی است. طبق آمارهای رسمی و به اعتقاد کارشناسان، ایران درآستانه بحران آب به سرمی برد و طی سال‌های آینده تأمین آب به یکی از بزرگ ترین چالش‌های کشور در بسیاری از استان‌ها، شهرها و مناطق تبدیل خواهد شد. ایران از نظرجغرافیایی در بخش نیمه خشک و خشک جهان قرارگرفته به شکلی که میانگین بارش در ایران حدود ۲۵۰ میلیمتراست درحالی که میانگین جهانی حدود ۸۵۰ میلیمتراست که بیش از سه برابر میزان بارش در ایران است.

از دلایل بحران آب در ایران می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

رشد سریع جمعیت و پراکندگی نامناسب آن، کشاورزی ناکارآمد، سوء مدیریت و عطش بیش از حد توسعه، ساختار نامناسب حکمرانی آب، تعدد ذی مدخلان، مدیریت ناهماهنگ، ضعف سیاسی سازمان حفاظت از محیط زیست و فقدان نگرش دراز مدت.

یزد و کم آبی

استان یزد در منطقه ای واقع شده است که میزان بارندگی آن بسیار پایین بوده، حتی به نسبت سایر شهرهای ایران نیز وضعیت نگران کننده تری دراد. مجموع بارشهای یزد در سالهای گوناگون به زحمت از 100 میلیمتر فراتر می رود. این در حالی است که میانگین بارش جهانی 850 میلی متر و در ایران 250 میلی متر است. این شرایط هر چند در طول سالیان دراز تمدن یزد وجود داشته است؛ اما به دلیل شرایط جدید، افزایش جمعیت، مصرف بی رویه، خشکسالی های پیاپی و سایر عوامل در حال حاضر این شرایط تشدید شده است و نگرانی های زیادی را بین مردم و مسئولین باعث شده است.

به گفته کارشناسان و مسئولان بخش آب استان یزد از این پس دیگر نمی توان از 'کم آبی' صحبت کرد؛ بلکه باید از معضل 'بی آبی' سخن به میان آورد.خشکسالی های پیاپی در خطه کویری یزد به مهمترین چالش پیش روی استان تبدیل شده و آنطور که از شواهد بر می آید تاکنون همه تلاشها برای رفع این معضل به نتیجه قابل توجهی منتج نشده است.هرچند بحث انتقال آب از خلیج فارس در دستور کار مسئولان قراردارد؛ اما هنوز در ابتدای کار قرار داریم و با توجه به هزینه هنگفت آن تا رسیدن به این هدف راهی طولانی در پیش است. انتقال آب از زاینده رود در سال 78 به این استان توانست بخشی هر چند کوچک از این معضل را حل کند؛ اما قطع گاه و بیگاه آن در برخی از مواقع منجر به پایین آمدن فشار آب، کاهش کیفیت و حتی در مواردی قطع آب در برخی مناطق استان شده است.

در همین رابطه مدیر عامل آب و فاضلاب یزد به موارد مهمی اشاره کرده است. مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان یزد اصلی ترین منابع تأمین آب استان را آب انتقالی از کوهرنگ و منابع زیرزمینی اعلام کرد.

علی اسلامی افزود: در حال حاضر 164 حلقه چاه در سطح استان وجود دارد که 142 حلقه آن در مدار بهره برداری است و به تناسب نیاز در فصول مختلف مورد بهره برداری قرار می گیرد. به گفته وی در حال حاضر 15 حلقه چاه در دست احداث و مقدمات حفر 9 حلقه چاه آب دیگر نیز فراهم شده که در مجموع حدود 500 لیتر به ظرفیت تأمین اضافه می شود. اسلامی در رابطه با آب انتقالی به استان یادآور شد: میزان مصارف این بخش در فصول مختلف متفاوت است، در تابستان مصارف مشترکین تا 5/2 برابر مصارف در فصل سرد افزایش میابد و به همین دلیل درصد آب انتقالی متفاوت و از 50 تا حدود 100 درصد نوسان دارد که عدد میانگین تامین آب استان از آب انتقالی 65 درصد است.

مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان یزد در رابطه با برنامه های شرکت آب و فاضلاب برای تامین آب آینده استان گفت: اخذ مجوز حفاری و تجهیز چاه های آب شرب جدید، حفظ و نگهداری چاه های آب شرب موجود و بهینه سازی آن ها، انجام پروژه ها و اقدامات مناسب جهت کاهش هدر رفت آب در شبکه های توزیع آب شهری از جمله این اقدامات است.

به گفته علی اسلامی انجام اقدامات مدیریت مصرف شامل اقدامات آموزش و فرهنگی و نیز نصب ادوات و شیر آلات کاهنده مصرف جهت آشنایی شهروندان، انجام کارهای تحقیقاتی جهت کاهش مصرف آب وسایل پر آب خواه از جمله کولرهای آبی، انجام مطالعات در راستای تفکیک آب شرب از آب بهداشتی در شهرهای مهم استان از دیگر اقدامات انجام شده در این زمینه بوده است.

هم اکنون شهرهای یزد، اردکان، میبد، زارچ، اشکذر، تفت، مهریز و بافق زیر پوشش اب انتقالی هستند میزان آب انتقالی به شهر یزد روزانه بطور متوسط 898 هزار متر مکعب می باشد . کل حجم آب انتقالی به استان یزد در سال 93 در شبانه روز 169 هزار متر مکعب بوده است. آب مورد نیاز استان در فصول مختلف متفاوت است به گونه ای که در فصل تابستان 50 درصد آب انتقالی و 50 درصد آب چاه و در فصول دیگر80 درصد آب انتقالی و 20درصد آب چاه در استان یزد می باشد.

اقدامات در دست مطالعه و اقدام

برای رفع مشکل کم آبی مهمترین طرح در دست بررسی و اجرا طرح خط انتقال آب از خلیج فارس است این طرح قرار است توسط بخش خصوصی اجرا گردد که شامل شیرین سازی آب دریا، ایستگاههای پمپاژ، خط انتقال آب وتأمین برق مورد نیاز برای موارد یاد شده است. تخصیص درنظرگرفته شده از طرف وزارت نیرو 500 میلیون مترمکعب درسال برای استان یزد است که مقرر شده درچند فاز به اجرا در آید که فاز اول آن انتقال حدود 100میلیون مترمکعب آب به استان است.

در مورد سایر اقدامات جهت رفع کمبود آب با توجه به کمبود شدید آب شرب در استان یزد و بیلان منفی تمام دشتهای استان، حتی دشتهای آزاد وکویری و نیز شورشدن آبها، تنها راه تأمین آب دراز مدت استان انتقال آب از خارج استان به عنوان اقدام عملی و از مهمترین اقدامات مد نظر است.

به گفته مسئولین آبفای یزد این بخش شامل اجرای خط دوم انتقال آب از بهشت آباد به استان و شیرین سازی و انتقال آب از دریای عمان به استان است.

از دیگر اقدامات در این زمینه حفظ و و حراست از آبهای زیرزمینی از طریق جلوگیری از برداشت های بیش از پروانه، پرکردن چاههای غیرمجاز، نصــب کنتور هوشمند وکم کردن پروانه های بهره برداری باتوجه به بیلان هردشت کی توان نام برد.

همچنین پیشنهاد های گوناگون دیگری در جلسات و کارگروه های تخصصی و عمومی استان در این زمینه مطرح می گردد. در همین زمینه مهندس محمدرضا تابش نماینده اردکان و رئیس مجمع نمایندگان استان یزد نیز در جلسه ای نگرانی خود را از این بات اظهار داشت. محمد رضا تابش درنشست مجمع نمایندگان استان با مسئولان بخش آب،برق، کشاورزی ،محیط زیست و منابع طبیعی با اشاره به کمبود منابع آبی، انتقال آب به استان یزد از جمله انتقال از دریای عمان را ضروری دانست.

وی بر توجه به کشت های کم آب خواه از جمله ترویج آب مجازی دربخش کشاورزی، توسعه نقاط قرق در بخش محیط زیست، تثبیت شنهای روان و حمایت بیشتر از محیط زیست استان یزد در جهت حفاظت از عرصه های طبیعی و گونه های زیستی استان یزد تأکید کرد.

و در پایان آن چیزی که ضرورتی انکار ناپذیر است استفاده بهینه از منابع آبی و مصرف صحیح آب هم در زمینه شرب و هم کشاورزی است. در کشورهای با سرانه اب بالا مصرف اب شرب به مراتب کمتر از ایران است. هشدار مصرف بالای آب باید بصورت مستمر و با صرف هزینه در رسانه ها و صدا و سیما انجام گیرد. از طرفی ما باید خود را برای شرایط بی ابی و کم آبی برای همیشه سازگار کنیم !